„Rozwój umysłowy – jak myślę, koncentruję się, ile zapamiętuję, jakie mam wyobrażenie o otaczającym świecie i czy wpływa to na naukę czytania  i pisania?”

            W okresie średniego dzieciństwa (między 4 a 5 rokiem życia) postępuje dojrzewanie mózgu i wzrasta jego sprawność. Powstają nowe połączenia między neuronami i wzrasta synchronizacja między półkulami mózgowymi. Zmiany te prowadzą do zwiększenia sprawności w kierowaniu uwagą, umożliwiają refleksję nad własnym postępowaniem oraz sprzyjają skutecznemu rozwiązywaniu problemów. Rozwój układu nerwowego dziecka przyczynia się do większej integracji odbieranych bodźców, ujmowania stosunków przestrzennych         w świecie, zdobywania orientacji w czasie i przestrzeni oraz zmian w zakresie pamięci, myślenia i zabawy.

Sprawności percepcyjne – umiejętności obioru bodźców płynących ze świata poprzez analizator wzrokowy i słuchowy.

            Dziecko 5-letnie coraz lepiej rozpoznaje kształty przedmiotów znajdujących się w jego otoczeniu, ale nie ujmuje jeszcze wielkości i proporcji tych przedmiotów. Oznacza to, że w rysunkach dziecka brakuje perspektywicznego ujmowania przedmiotów. Zaczyna ono coraz lepiej rozpoznawać kształt liter oraz cyfr, największą trudność sprawiają mu litery o podobnym kształcie np.: M i W i zdarza się, że nawet do 7 roku życia pisze wiele liter tak, jak w lustrzanym odbiciu (p, g, d, b). Wzrasta sprawność kopiowania figur geometrycznych (koło, kwadrat). W tym czasie umiarkowanie dokładnie dziecko kopiuje literki. Jednocześnie dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesieniu do barw podstawowych. Wzrasta wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego. Dziecko umie naśladować słyszane głosy z otoczenia, wyodrębnić głoski w wyrazie zwłaszcza na początku wyrazu. Różnicuje wyrazy z opozycjami kos - koc, płotek - młotek, pies - piec, nos - noc, ząb – dąb i odróżnia jedną głoskę od drugiej. Powoli dzieli wyrazy na sylaby. Pięciolatki są zdolne do utrzymania tonacji, rytmu i melodii wypowiedzi.

Orientacja w czasie i przestrzeni.

            Orientacja w czasie ujawnia się w uświadomieniu sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, określania czasu ich trwania oraz określania relacji czasowych. Dziecko 5 letnie używa słów do określania czasu. Rozumie znaczenie następstwa czasu, np. dziś, jutro, rano, wieczorem. Dzieci używają słowa czas w trzech znaczeniach: pora na wykonanie czegoś (czas już wstawać), okres w którym coś się dzieje (kiedy bawiliśmy się z chłopcami), rachuba czasu (czas w biegach, w sporcie).

            Orientacja w przestrzeni wiąże się z rozpoznawaniem miejsc oraz ustalaniem relacji między przedmiotami w tych miejscach (np. kuchnia  i jej wyposażenie). Dzieci pięcioletnie opanowują słowa określające relacje przestrzenne takie jak: wysoko, daleko, góra, dół, obok, nad, pod, przed, za. Większe trudności sprawiają im określenia przód, tył oraz wewnątrz. Lepiej rozumieją komunikaty z tymi słowami, gorzej samodzielnie się nimi posługują. W tym okresie zaczyna kształtować się orientacja prawo – lewo.

Pamięć.

            Zdolności pamięciowe dzieci znacznie zmieniają się w średnim wieku przedszkolnym. Zmiany te dotyczą wzrostu pojemności pamięci, powiększania się wiedzy o przedmiotach, które są zapamiętywane oraz pojawieniu się skuteczniejszych strategii zapamiętywania. Dzieci stopniowo zaczynają stosować kategorie znaczeniowe np. zwierzęta, pojazdy i dzięki temu zapamiętują więcej elementów. Pięciolatki zauważają, że łatwiej zapamiętać krótką listę niż długą, ale wciąż mają tendencję do przeceniania swoich możliwości zapamiętywania.

            U dzieci w okresie przedszkolnym dominuje pamięć konkretno – obrazowa i rozwija się pamięć słowna. Typowa jest pamięć mechaniczna, czyli dosłowne zapamiętywanie tekstu. Powoli rozwija się pamięć logiczna polegająca na zrozumieniu materiału i umiejętności opowiadania materiału własnymi słowami.

            Dziecko zapamiętuje wiele szczegółów, ale zdarza się, że pomija cechy istotne i sens ogólny. Stopniowo kształtuje się pamięć dowolna, czyli świadoma chęć zapamiętywania.

Myślenie.

            Podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są: porównywanie, szeregowanie             i klasyfikowanie. W okresie średniego dzieciństwa podlegają one intensywnej transformacji.

            Już pod koniec wczesnego dzieciństwa dziecko potrafi zestawić obok siebie przedmioty tej samej klasy np. piłki i są to małe szeregi. Dzieci pięcioletnie wybierają elementy z zestawu np. patyczków i układają je według wzrastającej wielkości. Potrafią jednak zestawić obok siebie tylko sąsiadujące ze sobą elementy.

            Kształtują się wyobrażenia przedliczbowe, takie jak: pierwszy, ostatni, pośrodku, większy i mniejszy. Dziecko rozpoczyna liczenie przedmiotów. Na tej podstawie dokonuje także klasyfikacji przedmiotów oraz tworzenia i porównywania zbiorów.

            Dziecko 5-letnie jest zdolne do rozumowania przyczynowo – skutkowego, często korzysta przy tym ze swoich doświadczeń. Potrafi także ułożyć prostą historyjkę obrazkową.

            5-latek zaczyna odróżniać myślenie od innych form aktywności i wie, że jest ono czynnością wewnętrzną. Dostrzega, że przekonania poszczególnych osób na temat rzeczywistości mogą się różnić między sobą. Rozumie metafory, żarty, kłamstwa.

            W wieku przedszkolnym kształtują się i rozwijają u dziecka uogólnienia. Jest to pierwszy szczebel tzw. myślenia oderwanego od konkretnej sytuacji i czasu, co umożliwia dziecku znacznie wyższy poziom obcowania z ludźmi i wzajemnego przekazu informacji. Dziecko zaczyna myśleć kategoriami ogólnych wyobrażeń. Przechodzi więc z myślenia egocentrycznego (ujmowanie świata z własnego punktu widzenia i nieliczenie się z realnymi właściwościami tego świata) do myślenia intuicyjnego, wyobrażeniowego (liczy się z obiektywnymi cechami przedmiotów i zjawisk). Dzięki temu rozwija się wyobraźnia dziecka.

            Na spostrzeganie dziecka zniekształcająco mogą oddziaływać emocje. W wieku 5 lat dziecko bowiem bardzo intensywnie przeżywa swoje doznania. Jednocześnie emocje wpływają dodatnio na koncentrację na wykonywanym zadaniu i wzmacniają chęć poradzenia sobie z przeszkodami stojącymi na drodze do realizacji zadania. W tym okresie wydłuża się również czas, w jakim dziecko jest w stanie koncentrować się na danym zadaniu. Dziecko nabywa umiejętność eliminowania zbędnych bodźców zewnętrznych, dzięki czemu staje się jakby „głuche” na to co się dzieje dookoła. Zdarza się, że nie reaguje na polecenia, co bywa interpretowane jako wyraz jego nieposłuszeństwa i uporu.

            Myślenie dziecięce w tym okresie cechuje: animizm i antropomorfizm, czyli „ożywienie” i „uczłowieczenie” przedmiotów, zjawisk i zdarzeń.

Zabawa symboliczna i rysunek symboliczny.

U pięciolatka rozwija się umiejętność myślenia o przedmiotach bez bezpośredniego kontaktu z samym przedmiotem. Pojawia się zdolność do działań symbolicznych, co znajduje odzwierciedlenie w zabawie oraz w rysunku. Dziecko zaczyna wyrażać siebie oraz swoje przeżycia przy pomocy symboli.

            W zabawie pojawiają się rekwizyty, które zastępują przedmioty (np. pudełka „udają” domy). Rozpoczynają się zabawy w dom, miasto itd. Często dzieci zaczynają odgrywać role. Zabawy przyczyniają się do zrozumienia przez dziecko ról społecznych, jakie pełnią osoby dorosłe. Dzieci przyjmują te role zgodnie z płcią: dziewczynki odgrywają głównie role kobiece. Odgrywając role społeczne dziecko nie tylko poznaje społeczne ramy danej roli, ale także eksploruje własną tożsamość płciową. Zabawa staje się okazją do nawiązywania i rozwoju kontaktów społecznych z rówieśnikami. Rówieśnicy podczas wspólnej zabawy czują się bardziej odpowiedzialni za wspólne działania i cel zabawy, niż w trakcie zabawy z dorosłym, kiedy to on decyduje o przebiegu zabawy. Dzieci stopniowo są coraz bardziej zdolne do zabaw zespołowych, które zastępują zabawy indywidualne, samotne.

Zabawy tematyczne z wykorzystaniem symboli wymagają od uczestników negocjowania i kompromisu, co przyczynia się do kształtowania umiejętności współpracy w grupie.

            W rysunku dziecka dominuje stadium przedschematyczne. Jest to stadium bardzo ważne, ponieważ w tym czasie dokonuje się rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości. Dziecko znajduje symbole, znaki typowe dla przedstawiania np. człowieka, co jest oczywiście zależne od kontekstu kulturowego. Pierwszym symbolem, jaki dziecko tworzy jest człowiek. Najpierw rysuje tzw. „głowonogi" - koło oznacza głowę, 2 pionowe kreski nogi. Sukcesywnie dziecko wzbogaca ten schemat - dorysowuje ręce, w okolicy nóg rysuje coś co przypomina brzuch, w pewnym momencie rysuje tułów. Ma miejsce egocentryzm dziecięcy - dziecko przedstawia siebie większe od drzew, domu, samochodu itp. Występuje słaby związek między barwą wybraną dla danego przedmiotu a jego rzeczywistym kolorem. Pod koniec tego okresu dziecko rysuje obrazki o określonej tematyce. Analiza rysunku wykazuje, że dziecko pojmuje przestrzeń jako coś, co znajduje się wokół niego - jest to tak zwana „przestrzeń cielesna".

 

 

Jakie umiejętności nabylo dziecko  w wieku 5 lat?

(oceń umiejętności swojego dziecka na skali od 1 do 5)

 

 

1 - oznacza brak umiejętności

2 -  umiejętność jest jeszcze słabo ukształtowana

3 - umiejętność czasem jest bardzo wyraźna, ale zdarza się jeszcze, że dziecko niewłaściwie z niej korzysta,

4 -  umiejętność opanowana w stopniu dobrym

5 - bardzo dobrze opanowana umiejętność, widoczna w wielu sytuacjach.

Czyta pojedyncze litery lub słowa	1 2 3 4 5
Rozpoznaje podstawowe kolory i prawidłowo stosuje je w rysunkach	1 2 3 4 5
Zapamiętuje adresy i numery telefonów	1 2 3 4 5
Liczy do 10	1 2 3 4 5
Potrafi napisać cyfry od 1 -5	1 2 3 4 5
Rozumie znaczenie przeciwieństw i podobieństw	1 2 3 4 5
Rozumie znaczenia następstwa czasu, np. dziś, jutro, rano, wieczorem	1 2 3 4 5
Odróżnia fantazję od rzeczywistości	1 2 3 4 5
Zapamiętuje opowiadane historie i chce żeby je kontynuować	1 2 3 4 5
Jego zabawy są coraz bardziej rozbudowane, a rekwizyty otrzymują funkcję symboli	1 2 3 4 5
Potrafi napisać swoje imię	1 2 3 4 5
Umie pogrupować przedmioty, np. wg wielkości	1 2 3 4 5
Klasyfikuje zbiory wg ich liczebności, porównuje zbiory przez łączenie w pary po jednym elemencie z każdego zbioru	1 2 3 4 5
Klasyfikuje zbiory wg cech jakościowych	1 2 3 4 5
Waży za pomocą wagi szalkowej /trzeba dodać - za mało, trzeba odsypać - za dużo/	1 2 3 4 5
Używa nazw figur geometrycznych /koło, kwadrat, prostokąt/	1 2 3 4 5
Rozpoznaje kierunek – w lewo, w prawo	1 2 3 4 5
Sprawnie składa papier po przekątnej wg wzoru	1 2 3 4 5
Składa rozcięty obrazek	1 2 3 4 5
Wykonuje proporcjonalne kopie figur geometrycznych	1 2 3 4 5
Potrafi przerysować figurę o ostrych kątach (np. trójkąt)	1 2 3 4 5
Umie szczegółowo opowiedzieć zdarzenie, program telewizyjny	1 2 3 4 5
Koncentruje się na wykonywanej czynności	1 2 3 4 5

 „Rozwój społeczno – emocjonalny – jak kontaktuję się z innymi, jak się bawię oraz jak radzę sobie z moimi emocjami”

            Pomyślny przebieg rozwoju poznawczego dziecka nie jest równoznaczny z osiąganiem przez niego sukcesów szkolnych, a jedynie stwarza dobre podstawy do efektywnej nauki. W tym procesie nie mniej ważny jest odpowiedni poziom rozwoju społeczno – emocjonalnego. Decyduje on o stopniu samodzielności, zaradności, chęci nawiązywania kontaktów z nauczycielami i kolegami oraz o możności porozumiewania się i współdziałania w zabawie, a także w wykonywaniu zadań. Dziecko łatwiej podporządkowuje się wymaganiom, rozumie polecenia kierowane do całej grupy.

            W okresie przedszkolnym zmianie ulega stosunek dziecka do samego siebie i innych ludzi. Następuje poszerzenie kontaktów społecznych dziecka, najpierw w stosunku do ludzi dorosłych, a potem rówieśników. Rozwijają się takie umiejętności społeczne jak: nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktu z innymi, współdziałanie, coraz lepsza trafność spostrzegania społecznego i idąca za tym zdolność rozpoznawania i uwzględniania w swoich działaniach punktu widzenia drugiej osoby. Rozwija się poczucie tożsamości. Wiążą się z nim zaimki „mój”, „mnie”, „ja”.

            W wieku przedszkolnym dzieci rozumieją niezwykły charakter kontaktu społecznego, jakim jest przyjaźń. Przyjaciel jest wyróżniany w zabawie jako partner zabawy, przyjaciele dzielą się zabawkami, do przyjaciela kierowane są prośby, pozdrowienia, przyjaciele częściej przebywają ze sobą. Wczesne przyjaźnie charakteryzuje jednak tymczasowość i brak trwałości. W konfliktach dzieci zaczynają rozumieć sens przeprosin, ale częściej winą za konflikt obarczają inne dziecko.

            Dziecko 5-letnie odczuwa empatię w stosunku do innych cierpiących osób, a także bohaterów bajek i filmów. Pojawia się współczucie.

            Dziecko w wieku 5 lat cechuje też coraz większa wrażliwość na opinie dorosłych, liczenie się z ich oceną zarówno pozytywną, jak i krytyczną, obowiązkowość i pewien stopień odpowiedzialności za wykonywane zadanie. Dziecko przed 6 rokiem życia powinno osiągnąć przynajmniej minimalny poziom kompetencji społecznych - jest to bardzo istotne dla jego późniejszego dopasowania społecznego.

            Pięciolatki coraz lepiej rozumieją emocje własne i innych osób, zdobywają zdolność wyrażania własnych emocji. Potrafią też przewidzieć w zabawie co może zrobić rówieśnik przejawiający określone emocje. Nabywają umiejętności zaradczych, które pozwalają im manipulować zachowaniami i uczuciami innych przez wyrażanie własnych emocji, np. przytulanie. Wzrastająca świadomość sprawia, że wybuchy złości stają się coraz rzadsze. Znaczący wpływ mają w tym względzie dorośli, którzy zachęcają dziecko do wyrażania swoich emocji w sposób społecznie akceptowany.

            W tym okresie kształtuje się zatem zdolność samokontroli, która pozwala dziecku bardziej panować nad takimi zachowaniami jak płacz, gwałtowne wzruszenie, wypowiadanie się w nieodpowiednich momentach. Pojawiają się takie emocje jak: duma, wstyd, poczucie winy, zazdrość czy zakłopotanie. Staje się to podstawą do kształtowania moralności dziecka oraz jego sumienia.

            Dzieci stają się coraz bardziej świadome znaczenia porażki i mogą cierpieć z powodu niekorzystnych porównań z innymi. Dziecko w tym okresie nie jest jeszcze w pełni dojrzałe emocjonalnie. Uczucia dziecka w tym okresie zaczynają dopiero nabierać społecznego charakteru. Należy więc spodziewać się, że obok reakcji kontrolowanych mogą jeszcze pojawiać się reakcje gwałtowne i nieadekwatne.

            Dziecko w wieku 5 lat rozumie narzucane mu przez dorosłego zasady. 5-latek uważa jednak, że nie są dopuszczalne żadne odstępstwa od reguły. W sytuacji kiedy ktoś złamie regułę przez pomyłkę domagają się dla niego kary i nie biorą pod uwagę intencji sprawcy. Liczy się tylko materialna wielkość czynu np. gorsze jest dziecko, które stłukło 5 filiżanek przez nieuwagę niż to, które stłukło jedną chcąc zjeść konfitury pomimo zakazu.

            W ostatniej fazie wieku przedszkolnego gwałtownie rozbudowywane jest doświadczenie społeczne dziecka dzięki wchodzeniu w inne niż rodzina grupy społeczne.   W tym okresie dochodzi do stopniowego zmniejszania się roli rodziny w zaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka, wzrasta natomiast rola innych osób i grup, głównie rówieśników, co rozszerza zainteresowania dziecka poza najbliższe otoczenie. Proces ten przyspieszają masmedia.

            Należy zaznaczyć, że w ogólnym rozwoju dziecka sfera emocjonalna jest najbardziej delikatna i wrażliwa. Wymaga największej uwagi ze strony dorosłych. Bardzo trudno kształcić ją przez planowe i racjonalne działanie.

Jakie umiejętności nabyło dziecko  w wieku 5 lat (oceń umiejętności swojego dziecka)

1 - oznacza brak umiejętności

2 - umiejętność jest jeszcze słabo ukształtowana

3 - umiejętność czasem jest bardzo wyraźna, ale zdarza się jeszcze, że dziecko niewłaściwie z niej korzysta,

4 - umiejętność opanowana w stopniu dobrym

5 - bardzo dobrze opanowana umiejętność, widoczna w wielu sytuacjach.

Bardziej stabilny emocjonalnie	1 2 3 4 5
Przyjacielski	1 2 3 4 5
Związany emocjonalnie z mamą	1 2 3 4 5
Chętny do współpracy	1 2 3 4 5
Posłuszny w wielu sytuacjach	1 2 3 4 5
Samodzielnie wymyśla zabawy	1 2 3 4 5
Chętnie bawi się z dziećmi	1 2 3 4 5
Bywa nieśmiały	1 2 3 4 5
Lubi się popisywać siłą, zręcznością	1 2 3 4 5
Zaczyna się wstydzić „nie patrzcie, kiedy się rozbieram”	1 2 3 4 5
Lepiej panuje nad swoim zachowaniem	1 2 3 4 5
Zależy mu na uznaniu dorosłych	1 2 3 4 5
Pokazuje uczucia	1 2 3 4 5
Stara się zrealizować cel, który sobie postawił, np. zbudowanie wieży z klocków	1 2 3 4 5
Lubi przebywać w domu	1 2 3 4 5
Zadaje pytania na temat śmierci	1 2 3 4 5
Dba o swoich przyjaciół	1 2 3 4 5
Czasem krytykuje lub zawstydza inne dzieci, wytykając im błędy	1 2 3 4 5
Rozumie dowcipy, lubi zabawiać dorosłych	1 2 3 4 5

 „Rozwój fizyczny i motoryczny – biegam i rysuję”

            Początek okresu średniego dzieciństwa wyznaczają wyraźne osiągnięcia w rozwoju somatycznym i motorycznym. Dziecko wkraczające w ten okres ma wszystkie zęby mleczne, swobodnie porusza się chodząc i biegając, jest dość samodzielne w zakresie samoobsługi.

            Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie. Wyraźne zmiany zaznaczają się w proporcjach części ciała: następuje wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn. Około 5 r.ż. nieznacznie powiększa się mózgowa część czaszki, natomiast rozrasta się część twarzowa.

            Dziewczynki rozwijają się szybciej niż chłopcy. Dzieci wychowywane w dobrych warunkach (pod względem odżywiania) są wyższe w porównaniu z dziećmi wychowywanymi       w gorszych warunkach, a różnice te nie są tak widoczne w wielu krajach uprzemysłowionych. Dzieci, które chorują - rosną wolniej. Nieodpowiednia opieka może spowodować znaczne odchylenia od norm wzrostu i wagi, jednak przy odpowiedniej pielęgnacji, u dzieci tych szybko następuje samo korekta rozmiaru ciała.

            W 5 roku życia obserwuje się wzrost sprawności motorycznej. Opanowane już ruchy             i czynności ulegają wyraźnemu doskonaleniu, pojawiają się nowe umiejętności; proste ruchy łączone są w kombinacje ruchowe. Dziecko 5 - letnie swobodnie chodzi i biega; opanowuje złożone  czynności ruchowe takie jak: bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłką. Zwykle opanowuje kilka czynności ruchowych jednocześnie. Uczy się jeździć na łyżwach, rolkach, rowerze, tańczyć, pływać, wspinać na drzewa. Duża potrzeba ruchu, zwana "głodem ruchu", powoduje, że dziecko jest bardzo ruchliwe. Nie potrafi długo skupić się na jednej czynności, toteż często zmienia rodzaj zajęcia ruchowego. Z tej samej przyczyny nie jest w stanie przez dłuższy czas towarzyszyć czynności dorosłego. Niemniej jednak dziecko 5 - letnie zwraca coraz częściej uwagę na efekt własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych. Sukcesy zaś skłaniają je do wielokrotnego powtarzania czynności sprawiającej przyjemność, co sprzyja uczeniu się ruchów. Ważną rolę w uczeniu ruchów odgrywają wzorce z otoczenia dziecka. Kulturowe uwarunkowania wzmacniają także zaznaczające się w tym okresie zróżnicowanie ruchów związane z płcią. Chłopcy uzyskują lepsze niż dziewczynki wyniki w czynnościach, które wymagają większej energii i siły (bieganie, skakanie w dal, rzucanie piłką, kopanie). Dziewczynki zaś przewyższają chłopców w sprawnościach motorycznych, które wymagają równowagi i rytmiczności (np. skakanie na skakance) oraz precyzji (rysowanie, pisanie).

Jakie umiejętności nabyło dziecko  w wieku 5 lat

(oceń umiejętności swojego dziecka)

1 - oznacza brak umiejętności

2 - umiejętność jest jeszcze słabo ukształtowana

3 - umiejętność czasem jest bardzo wyraźna, ale zdarza się jeszcze, że dziecko niewłaściwie z niej korzysta,

4 - umiejętność opanowana w stopniu dobrym

5 -  bardzo dobrze opanowana umiejętność, widoczna w wielu sytuacjach.

Może tracić pierwsze mleczaki	1 2 3 4 5
Rozróżnia prawą i lewą stronę	1 2 3 4 5
Pisze parę liter	1 2 3 4 5
Rysuje postać człowieka z użyciem co najmniej 10 szczegółów	1 2 3 4 5
Używa sztućców, kroi nożem	1 2 3 4 5
Jest sprawny fizycznie (uprawia sport i preferuje zabawy ruchowe)	1 2 3 4 5
Wiąże buty	1 2 3 4 5
Tworzy rozbudowane budowle z klocków	1 2 3 4 5
Potrafi się umyć, ubrać, zjeść, skorzystać z toalety samodzielnie	1 2 3 4 5
Jeździ na 4 kołowym rowerze, czasem na 2 kołowym	1 2 3 4 5
Umie wycinać nożyczkami po zaznaczonej linii	1 2 3 4 5
Skacze na skakance	1 2 3 4 5
Próbuje wykonywać skomplikowane ćwiczenia gimnastyczne, np. stawać na głowie	1 2 3 4 5
Koloruje obrazki nie wychodząc za linię	1 2 3 4 5
Skacze na jednej lub drugiej nodze naprzemiennie	1 2 3 4 5

                       

IV „Rozwój mowy”

1. Zarys prawidłowego przebiegu rozwoju mowy

Rozwój mowy nie przebiega identycznie u wszystkich dzieci. Jest on uwarunkowany genetycznie i uzależniony od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka. Wyodrębnia się cztery podstawowe okresy w rozwoju mowy: okres melodii, wyrazu, zdania i swoistej mowy dziecięcej.

OKRES MELODII (od urodzenia do 1 roku życia dziecka)

krzyk nieuświadomiony – w ten sposób dziecko komunikuje się ze światem, gdy jest np. głodne, mokre lub coś je boli;

krzyk celowy, świadomy – powoduje, że pojawia się bliska dla dziecka osoba;

głużenie (2-3 miesiąc) – wydawanie różnego rodzaju dźwięków nieartykułowanych, dzięki nim dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne: język, wargi, podniebienie;

gaworzenie (6-7 miesiąc) – powtarza dźwięki zasłyszane z otoczenia np. pa pa, ba ba, ma ma; jest to pewnego rodzaju ćwiczenie słuchu;

aktywne reagowanie na mowę (7-8 miesiąc) – dziecko poznaje różne przedmioty i zaczyna reagować na ich nazwy;

około 1 roku życia dziecko rozumie już dużo a poprawnie wymawia samogłoski: a, e, i, oraz spółgłoski: m, b, n, d, t.

OKRES WYRAZU (między 1 a 2 rokiem życia)

poprawne używanie prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych (ą, ę ) oraz wymawianie spółgłosek takich jak: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch; pozostałe głoski są przez dziecko zastępowane innymi o zbliżonym miejscu artykulacji; w tym okresie dziecko upraszcza zbiegi spółgłoskowe do jednej spółgłoski zazwyczaj zwartej, np.: kwiaty – katy, kaczka – kaka, itp.

mowa dziecka charakteryzuje się jednowyrazowymi wypowiedziami;

dziecko w tym okresie zna nawet 300 słów.

OKRES ZDANIA ( między 2 a 3 rokiem życia)

pojawiają się pierwsze zdania, od b. prostych po 4-5 wyrazowe;

dziecko powinno prawidłowo wymawiać głoski: p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, k, g, ch, t, d, n, l oraz samogłoski nosowe;

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (między 3 a 7 rokiem życia)

zasób słownictwa dziecka jest wciąż bogacony,

rozwijają się umiejętności budowania zdań złożonych,

dalszy rozwój artykulacji:

- w wieku 4 lat dziecko wymawia już – s, z, c, dz; może zastępować nimi głoski sz, ż, cz, dż, głoska r może być zastępowana głoską l

- w wieku 5-6 lat – sz, ż, cz, dż, r

- w wieku 7 lat, dziecko powinno mieć już utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.

Analizując okresy rozwoju mowy zauważamy, iż dziecko przyswaja wymowę poszczególnych głosek stopniowo. Słownictwo i gramatyka są opanowywane w ten sam sposób.

2. Najczęściej występujące wady wymowy u dzieci

 Istotną sprawą jest zwrócenie uwagi na to, jak dziecko wymawia określone głoski. Czym innym jest fizjologiczny proces nauki poszczególnych dźwięków mowy (który może być opóźniony) a czym innym zniekształcanie dźwięków mowy (które trzeba jak najszybciej korygować). 

Aby uporządkować wiedzę z tego zakresu przedstawię wady wymowy najczęściej występujące u dzieci. Są to:

• SYGMATYZM (seplenienie) – nieprawidłowa artykulacja spółgłosek detalizowanych: s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż, ś,ź,ć,dź. ze względu na sposób realizacji tych dźwięków możemy wyróżnić:

- mogisygmatyzm – opuszczanie dźwięku,

- parasygmatyzm – zastępowane jednych głosek detalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo,

- sygmatyzm właściwy – deformacja spółgłosek detalizowanych, np. seplenienie międzyzębowe, boczne

• ROTACYZM  (reranie) – zaburzona artykulacja głoski r:

- mogirotacyzm – opuszczanie głoski r

- pararotacyzm – zastępowanie głoski r innymi głoskami, najczęściej l lub j, rzadziej d,n,u,w,

- rotacyzm właściwy – głoska r jest zastąpiona dźwiękiem, który nie występuje w systemie fonetycznym języka polskiego. Dźwięk tej głoski jest zdeformowany i może mieć postać rotacyzmu bocznego, gardłowego, języczkowego, podniebiennego lub międzyzębowego.

• KAPPACYZM (nieprawidłowa realizacja głoski k)

- mogikappacyzm – opuszczanie głoski k,

- parakappacyzm – zamiana głoski k na inną, najczęściej na t lub g,

- kappacyzm właściwy – przesunięcie miejsca artykulacji, najczęściej do krtani

• GAMMACYZM – nieprawidłowa realizacji głoski g:

- mogigammacyzm – opuszczanie głoski g,

- paragammacyzm – zastępowanie głoski g przez inną, najczęściej d lub k,

- gammacyzm właściwy – do zwarcia dochodzi w krtani, zamiast na podniebieniu miękkim

• LAMBDACYZM – nieprawidłowa realizacja głoski l

- mogilmbdcyzm – opuszczanie głoski l w wyrazie

- pralambdacyzm – zastępowanie głoski l przez inną, najczęściej j,

- lambdacyzm właściwy – zdeformowanie tej głoski, np. przez międzyzębową artykulację.

• MOWA BEZDŹWIĘCZNA (ubezdźwięcznianie) – brak realizacji głosek dźwięcznych i zastępowanie ich bezdźwięcznymi, i tak głoski: b, bi, d, z, ż, ź, dz, dż, dź, w, wi, g, gi,  są zastępowane przez: p, pi, t, s, sz, ś, 

3. Najważniejsze przyczyny wad wymowy:

Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:

- nieprawidłowa budowa języka,

- nieprawidłowa budowa podniebienia,

- wady zgryzu,

- rozrost trzeciego migdałka,

- rozszczepy warg i podniebienia,

- polipy,

- skrzywienia przegrody nosowej.

Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów artykulacyjnych:

- niska sprawność języka, warg i żuchwy,

- zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe,

- trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z pracą nasady.

Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego:

-  zaburzenia analizy i syntezy słuchowej,

-  zaburzenia słuchu fonemowego, króre powodują trudności w różnicowaniu dźwięków mowy. Słuch fonemowy stanowi umiejętność utożsamiania i różnicowania dźwięków mowy danego języka. Kształtuje się on w toku rozwoju dziecka pod wpływem osłuchiwania się z brzmieniem języka środowiska, w którym wychowuje się dziecko;

- zaburzenia kinestezji artykulacyjnej (czucie pozycji i ruchów narządów mowy względem siebie, właściwych poszczególnym głoskom)

Niezwracanie uwagi na własną wymowę, dziecko nieświadomie w różny sposób wymawia te same wyrazy. Gdy nikt nie zwraca na to uwagi, to ta błędna artykulacja nieświadomie jest realizowana;

Obniżony poziom inteligencji dziecka.

4. Ważne zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki

         Należy pamiętać, że rozwój języka i mowy nie rozpoczyna się w określonym momencie życia i rozwoju dziecka, ale trwa od jego początku.

Najlepszy okres wykształcenia zdolności mowy to pierwsze trzy lata. W pierwszym okresie dzieciństwa wykształcenie zdolności mowy ma o wiele większe znaczenie niż późniejsze ćwiczenia, ponieważ po czwartym roku życia partie mózgu odpowiadające za rozwój mowy osiągają swoją dojrzałość. Dlatego po tym czasie mowa nie może być już kształtowana, tylko co najwyżej korygowana.

Po urodzeniu rozwój dziecka jest ciągły, chociaż przebiega skokami. Każda sprawność uzależniona jest od dojrzałości i gotowości układu nerwowego do jej nauczenia się. Każde dziecko w tej samej kolejności przechodzi przez wszystkie etapy rozwoju, dzieje się to jednak w różnym tempie i często obserwuje się dysharmonię między poszczególnymi funkcjami.

W profilaktyce powstawania patologii rozwoju mowy, istotną rolę pełni lekarz pediatra, którego obowiązkiem jest rzetelne zbadanie noworodka i ocena jego stanu zdrowia w zakresie anatomiczno-fizjologicznym, a także ocena zachowań i reakcji na bodźce, ze szczególnym uwzględnieniem noworodków z obciążonym okresem ciążowo-okołoporodowym; lekarz pediatra powinien zwrócić uwagę na:

            - warunki anatomiczne w obrębie jamy ustnej,

- odruchy z obszaru twarzy: odruch ssania, otwieranie ust, odruchy wargowe i żuchwowe, połykanie, zwracanie, wysuwanie języka, reakcje słuchowe – zwłaszcza odruch uszno-powiekowy;

- rozwój funkcji przedjęzykowych, wokalizacyjnych (głużenie i gaworzenie);

- obciążony okres ciąży, okres okołoporodowy oraz sztuczne karmienie.

Dla logopedy natomiast bardzo ważne są informacje dotyczące podstaw warunkujących rozwój najwcześniejszych funkcji aparatu artykulacyjnego tzn. pokarmowych:

- stan anatomiczny aparatu artykulacyjnego;

- poziom funkcjonalny (ssanie, połykanie, otwieranie i wysuwanie warg, wypychanie języka);

- poziom rozwoju zmysłów – przede wszystkim słuchu;

- sposób oddychania –  przez nos, czy tylko przez usta, co prowadzi do częstych zakażeń górnych dróg oddechowych (gdy dziecko przy oddychaniu nie korzysta z naturalnego filtru jakim jest nos). Uchylone usta i płasko ułożony język przy oddychaniu pozostają w tej samej pozycji także w czasie połykania i mówienia; skutkiem tego może być wada zgryzu i wada wymowy;

5. Zasady postępowania logopedycznego dla rodzica

• Już od pierwszych dni życia dziecka, dużo do niego mów, otaczaj je mową tzw. „kąpiel słowna”;

• Pamiętaj o istotnej  funkcji karmienia dziecka piersią (gdy nie ma przeciwwskazań) do
  7- 12 miesiąca;

• Gdy pojawią się ząbki, podawaj odpowiednie pokarmy stałe,

• Ograniczaj używanie smoczka (maks. do roku)
• Nie spieszczaj swoich wypowiedzi;
• Staraj się budować proste zdania, moduluj głos;
• Ciesz się z każdego nowego, wypowiedzianego przez dziecko słowa, staraj się pokazać dziecku różne konteksty użycia tego słowa;
• Staraj się mówić do dziecka tak, aby widziało twoją twarz (może wówczas obserwować twoje artykulatory;
• Zwracaj uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami (szczególnie podczas snu), poproś pediatrę o ustalenie przyczyny;
• Opowiadaj i czytaj dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki. Ucz krótkich wierszy na pamięć.
• Oglądaj z dzieckiem obrazki: nazywaj przedmioty i opisuj sytuacje prostymi zdaniami.
• Staraj się, aby zabawy językowe i dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem. Naśladuj odgłosy: zwierząt (np. kura- ko, ko; kot - miau, miau pies – hau, hau; itp.) pojazdów (auto – bum, bum; erka – u-i, policja – e-o, itp.) i innych.
• Zachęcaj swoje dziecko do mówienia a za każdy przejaw aktywności werbalnej chwalmy je;
•  Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą.
• Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), koniecznie zapewnij mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady są przyczyną zaburzeń mowy.
• Nie zaniedbuj chorób uszu, gdyż nie leczone mogą prowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do wad wymowy bądź braku mowy czynnej;
• Nie zawstydzaj i nie karz dziecka za wadliwą wymowę;
• Nie wymagaj od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób możemy się przyczynić do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.

6. Wada wymowy a problemy w nauce

Podstawowym zadaniem w początkowych klasach jest opanowanie umiejętności czytania i pisania. Aby opanować tę umiejętność uczeń powinien różnicować elementy mowy, dokonywać syntezy i analizy dźwiękowych form wyrazów. Dziecko z wadą wymowy ma poważne problemy  w tym zakresie.  Najczęściej spotykane błędy są związane z seplenieniem, reraniem i ubezdźwięcznianiem, co często prowadzi, do zmiany znaczenia wyrazu (np. półka – bułka). Błędy w  pisowni spowodowane wadliwą artykulacją ujawniają się przede wszystkim wtedy, gdy dwóm głoskom w wypowiedziach otoczenia  odpowiada jedna głoska w wymowie danej osoby. Trudności pojawiające się w pisowni dzieci wadliwie mówiących są bardzo często takie same jak ich wady wymowy. U tych dzieci często występują zaburzenia słuchu fonemowego i kinestezji artykulacyjnej. Dziecko nie jest w stanie odróżnić słuchem głosek mało kontrastowych. Największe trudności sprawia rozróżnianie głosek stanowiących opozycje: dźwięczna – bezdźwięczna (p:b, f:w, t:d, ), ustna – nosowa (o:ą, e:ę, b:m), szereg głosek detalizowanych (s:sz:ś, z:ź:ż).

Zdarza się często, że uczniowie z wadą wymowy posiadają biernie opanowany system fonologiczny, ale nie realizują go prawidłowo. Wychodzi to na jaw przy pisaniu ze słuchu, kiedy mimo prawidłowego wzorca słuchowego popełniają błędy ( w przypadku paralalii). Dlatego się tak dzieje, bo decydujące znaczenie ma własna wymowa ucznia, który zapisując usłyszany tekst cicho głoskuje każdy wyraz.

Mowa wpływa na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia w szkole. Stanowi ona podstawę w nawiązywaniu kontaktów społecznych, jest narzędziem w zdobywaniu informacji oraz pozwala wyrazić odczucia, emocje i opinie. Nieprawidłowa wymowa stanowi zarówno przyczynę niepowodzeń w nauce, jak i może mieć wpływ na kształtowanie osobowości dziecka, które może stawać się nieśmiałe, wycofane oraz niechętne do brania udziału w szkolnych imprezach.

Należy podkreślić, że skuteczną i bardzo ważną formą reedukacji błędów w pisaniu jest nauka poprawnej wymowy!

 V.  „Co możesz zrobić jako rodzic aby wspierać  rozwój dziecka?”

okazuj bezwarunkową miłość

wyrażaj swoją miłość słowami

bądź przykładem w takich sytuacjach jak konflikty interpersonalne, swoim zachowaniem pokazuj jak je rozwiązywać bez agresji

ograniczaj przywileje i wprowadzaj zasady, dzięki którym wyznaczysz granice zachowania dziecka

podkreślaj pożądane zachowania takie jak: sprzątanie czy wyrażanie złości bez wybuchu agresji

pobudzaj dziecko do niezależności przy odrobinie pomocy

pomagaj dziecku poznać siebie i nazwać uczucia własne oraz innych osób

pomagaj dziecku uświadomić sobie własny temperament ( na przykład wpadanie w złość)

stopniowo pozwalaj dziecku na zmierzenie się z przeciwnościami poprzez rozmowę lub przygotuj je na takie przeciwności  poprzez czytanie bajki terapeutycznej

pobudzaj dziecko do okazywania empatii i ucz je robienia czegoś dla innych ludzi

pokazuj dziecku gdzie może szukać pomocy w sytuacji trudnej

pokazuj jak przejąć odpowiedzialność za swoje zachowanie

akceptuj błędy i niepowodzenia i stwarzaj szansę do poprawy

VI.  Zadania rozwojowe w okresie średniego dzieciństwa

            Człowiek uczy się przez całe swoje życie. Od momentu narodzin świat stawia każdemu  z nas jedno podstawowe wymaganie: dostosowania się. Każdy człowiek sam szuka drogi przez życie, patrzy i obserwuje innych, naśladuje ich i modyfikuje ich zachowania, by lżej było mu żyć.  Społeczności w zależności od historii, warunków naturalnych, w których żyją, infrastruktury wysuwają wobec swoich członków zróżnicowane wymagania. Są to tak zwane zadania rozwojowe.

            Rozwojowe zadania życiowe to te zadania, których każdy sam indywidualnie musi się nauczyć. Ich realizacja pozwala na zdrowy i satysfakcjonujący wzrost w danym społeczeństwie. Innymi słowy zadanie rozwojowe to zadanie pojawiające się na pewnym etapie życia jednostki, którego osiągnięcie daje poczucie sukcesu i zadowolenia, niespełnienie zaś prowadzi do poczucia osobistej, indywidualnej przegranej, dezaprobaty ze strony społeczeństwa oraz trudności   w następnych zadaniach. Jakie zadania rozwojowe stoją przed dzieckiem 5 letnim?

Osiąganie stabilności emocjonalnej

Tworzenie prostych pojęć dotyczących rzeczywistości społecznej i fizycznej

Uczenie się nawiązywania kontaktów uczuciowych z rodzicami, rodzeństwem i innymi ludźmi

Rozwijanie umiejętności rozróżniania dobra i zła oraz kształtowanie się początków sumienia

Opanowanie sprawności ważnych w grach i zabawach

Kształtowanie postawy wobec samego siebie (obraz własnej osoby)

Uczenie się współżycia z rówieśnikami

            Zadania te obejmują wszystkie sfery aktywności dziecka i dotyczą nabywania kompetencji poznawczych, społecznych, fizycznych i emocjonalnych, które stanowią podstawę jego gotowości do podjęcia nauki w szkole. Przedstawiona powyżej charakterystyka rozwoju dziecka ukazuje te umiejętności, które są niezbędne do funkcjonowania dziecka w roli ucznia.

Źródło: Projekt „5latek - u progu szkoły”